Ruilverkaveling Pauluspolder 1939 tot 1947

Door Kees Vinke

Het is dit jaar dus 75 jaar geleden dat deze verkaveling gestemd en aangenomen is. Het was de allereerste ruilverkaveling in Zeeland. Om u daar een goed beeld van te kunnen geven ga ik met u aan aantal jaren terug in de tijd, dus wel voor de jaren tweede helft 1930. We gaan dan naar de winter/voorjaar 1926.Het moet dan wel een hele natte winter geweest zijn. De polderstond toen voor een groot gedeelte onder water. Alleen het gehucht Pauluspolder was nog droog. Toen bleek waarom bepaalde boerderijen op een verhoging gebouwd waren, of ver van de openbare weg stonden. Het was blijkbaar vroeger wel meer gebeurd dat de boel onderliep. De plaatselijke timmerman had een vlot gebouwd waarmee ze door de polder vaarden en spullen haalden uit ondergelopen woningen. Een boerenzoon reed op een paard naar zijn vriendin aan de andere kant van de polder.

Uit deze toestand zijn de besprekingen gekomen voor een gemaal bij de zee in Ossenisse te plaatsen. Dat gebeurde in 1928/1929.Dat was niet alleen voor de Pauluspolder, maar voor een aantal polders die hun water moesten lozen via de Vogel en kanaal naar Kampen en zo verder naar Ossenisse. Toch waren daar ook nog eigenaars tegen vanwege de meerkosten die dan betaald moesten worden per h.a. De polders die daar het meeste nut van hadden waren Hengstdijk en Pauluspolder zij waren het laagst gelegen. Water loopt altijd naar het laagste punt, het te bemalen gebied is aan de kanten hoog en in het midden laag. Het best te vergelijken met een etensbord.

Verder wil ik mijn verhaal toespitsen alleen op de Pauluspolder. De Vogel konden ze nu wel op een lager peil bemalen, maar om daar volledig van te kunnen profiteren moet je het overtollige water in de polder zo spoedig mogelijk naar de Vogel zien te krijgen. Om dat te bereken moesten de sloten en slootjes in -de polder groter en dieper gemaakt worden. Dat gebeurde rond 1935/1936.Er was toen een grote werkloosheid, en met deze mensen, en subsidie van de overheid is dat werk uitgevoerd. Het was wel een goede verbetering maar nog lange geen ideale toestand voor de ontwatering van het gebied.

Toen kwam het woord "ruilverkaveling “om de hoek kijken bij het toenmalige polder bestuur. Daar had nog bijna niemand van gehoord.lk kan mij nog goed herinneren dat bij mijn vader in zijn papieren een boekje lag met op de kaft een tekening van een man in hopeloze toestand en boven zijn hoofd de zin" Ruilverkaveling wat nu". Velen in de polder waren in de zelfde toestand als die man op de tekening, het was de eerste in heel Zeeland. Omdat in de praktijk te zien zijn ze in 1938 met een bus naar Noord Brabant gereden naar het dorp Geffen bij Eindhoven. Daar was toen al een ruilverkaveling gebeurd en klaarde voorstanders waren vol lof over wat ze gezien hadden, maar de tegenstanders waren nog erger geworden vanwege de hoge kosten die ze daar gehoord hadden.

Een ruilverkaveling kon op drie manieren worden aangevraagd, door een aantal eigenaars, door de landbouworganisaties, en door het polderbestuur.lk weet niet zeker door wie ze aangevraagd is, maar ik vermoed door het polderbestuur. Daar zijn zeker vele besprekingen aan voorafgegaan. Dan kwam ook de overheid er aan te pas. Zij stelden een voorlopig plan van wegen en waterlopen op en de grenzen van het te verkavelen gebied. Daarop komt de stemming er waren twee mogelijkheden om de verkaveling aan te nemen of te verwerpen. De ene mogelijkheid het aantal stemmen, de tweede mogelijkheid het aantal h.a voor of tegen. Ieder die bij het kadaster bekend stond als eigenaar kon komen stemmen soms ook al overleden mensen. Die niet kwam werd geacht voor te stemmen. Ze werd zowel door het aantal stemmen, als door het aantal h.a. in meerderheid aangenomen. Dat alles gebeurde onder de ruilverkavelingswet van 1932 later gewijzigd in de wet van 1954. Bij de stemming was tevens het besluit genomen dat de werkzaamheden uitgevoerd moesten worden met werklozen. Daarvoor was ingeschakeld de Dienst Uitvoering Werken. Beter bekend als D.U.W.Voor de technische begeleiding De Nederlandse Heide Maatschappij.

De werkzaamheden zijn vrij spoedig na de stemming begonnen, dus nog voor het begin van de tweede wereldoorlog. Maar al vrij spoedig kwamen de tegenvallers veroorzaakt door de oorlog. Ze zouden met luchtfotografie het gebied in kaart brengen. Daarvoor waren door landmeters banen uitgezet, gekenmerkt met witte borden van ongeveer een halve meter doorsnee. Maar helaas de foto's zijn nooit gemaakt dus de landmeter moest het gaan doen, meer kosten en langer duren.

De volgende tegenslag was de aankoop van straatklinkers voor de verharding van de aan te leggen nieuwe wegen. Twee leden van de ruilverkavelings commissie de heren Staal en de Feijter zijn in de mei dagen van 1940 op pad gegaan voor aankoop daarvan bij een steenfabriek Ze zijn wel gekocht maar nooit geleverd, moesten geleverd worden voor de Duitsers. Pas in 1945 konden ze er weer kopen. Zo bleven de wegen onverhard liggen.

Voor de vaststelling van de financiële inbreng van ieders bezit moesten de gronden getaxeerd worden voor de aanvang van eventuele ruiling. Na de definitieve nieuwe toestand werd er opnieuw een taxatie gedaan. Er werd dus geruild met een geldwaarde. Die moest een aantal procenten lager liggen vanwege grondverlies voor aanleg van nieuwe wegen en waterlopen. Mogelijk dat eigenaren meer of minder gronden toegewezen kregen dan dat percentage dat was dan het verschil van kwaliteit en ligging van de nieuwe ten opzichte van de oude toestand.

De werkzaamheden gebeurde allemaal door handkracht van mensen, sloten graven en wegen aanleggen met de spade. Gezien daarvoor veel minder mensen beschikbaar waren dan geplant ging het tergend langzaam. De_ beschikbare mensen moesten werken voor de Duitse weermacht, Zodoende heeft het ruim zeven jaren geduurd over 500 h.a. Na 1945 is er toch een aannemer ingeschakeld. Die zette al wat materiaal zoals vrachtauto's en kiepkarren met spoor, toen nog wel met paardentraxie.

Het was voor de toenmalige boeren in Pauluspolder een hele moei1ijke tijd om hun werk te kunnen doen. Veel percelen waren jaren doorsneden door een stuk weg of waterloop. Het beste te vergelijken met de verbouwing van je woning, terwijl je er moet blijven wonen.

Bij alle ellende toch een pluspuntje, bij het graven van een grote waterloop kwamen ze op een dikke laag laagveen (derry)Werd in de oorlog gebruikt als stooksel in de kachel. Moest je anders zelf graven, nu lag het voor het oprapen, velen hebben daar gebruik van gemaakt.

De toedeling van de nieuwe percelen bracht toch ook de nodige onrust teweeg bij de boeren. Iedereen had de beste grond die er in de polder lag en kreeg daarvoor in de plaats de slechtste grond van de gehele polder

De volgende wegen zijn toen aangelegd, de Vogelweg van Rapenburgdorp naar Vogelfort twee stukken aan de bestaande Zuidweg, van de Vogelweg (kapelletje) tot Ravensweg en van de Polderweg tot de Meerdijk Blokweg Lettenburghstraat van gehucht Pauluspolder tot de boerderij Lettenburgh en Ser Paulusstraat naar de Vogeldijk. Maar er is ook een weg verdwenen namelijk de Ravenweg (Schelferstraat) en verschillende z.g. Kerkepaadjes. Momenteel staan die weer in de belangstelling bij de bevolking. Ook voor een betere ontwatering zijn verschillende verbeteringen gekomen. Twee nieuwe afvoerpunten op de Vogel. Een bij de familie Mannaert en een voorbij de familie de Kock beiden door de Vogeldijk. Van die zelfde dijk is ongeveer 200 meter helemaal afgegraven, en een stuk van ongeveer 400 meter voor de helft verlaagd. Met de vrijgekomen grond zijn laaggelegen weilanden opgehoogd tot bouwland

Zo zijn we dan eindelijk toch aan het einde gekomen van het werk voor de ruilverkaveling. Leder wist nu waar zijn nieuwe percelen lagen. Het financiële plaatje, wat het dus ging kosten per h.a. voor de eigenaars. Dat was f 17.50 per h.a. en dan dertig jaar lang.

In de eerste ruilverkavelingswet moet ieder hetzelfde bedrag betalen veel of weinig nut. In de wet van 1954 is dat aangepast en betaald ieder naarmate het nut. Dus veel verbeteringen meer kosten, weinig of geen verbeteringen weinig of geen kosten. Toen de ruilverkaveling eenmaal afgerond was en klaar, en alle ellende en narigheden vergeten was, wilde de ergste tegenstander niet meer terug naar de toestand van voor de verkaveling.

Daar is na 75 jaar toch nog wel een dankwoord op zijn plaats naar de mensen die toen ondanks alles toch hebben volgehouden.

Ben nog in het bezit van kaarten zowel van de oude als de nieuwe toestand.

Kees Vinke, Kloosterzande 2014